DIALEK KELANTAN

1.0. PENGENALAN

       Setiap etnik dan masyarakat mempunyai identiti sendiri untuk menggambarkan keunikan masing-masing. Bagi masyarakat negeri Kelantan ,terdapat beberapa keistimewaan yang menjadi kebanggaan mereka seterusnya menjadikan Kelantan sebagai sebuah negeri yang dikenali ramai di Malaysia. Keunikan ini jugalah yang menjadi salah satu faktor yang mempopularkan Kelantan di kalangan pelancong dalam dan luar negara. Ia menjadikan Kelantan berbeza dengan negeri-negeri lain di Malaysia walaupun mejoriti rakyatnya berbangsa Melayu. Antara keunikan Kelantan ialah penggunaan dialek Kelantan, kesusasteraan ,kebudayaan dan kesenian yang diwarisinya daripada nenek moyang mereka. Malahan warisan-warisan ini masih lagi subur dan diamalkan oleh masyarakat Kelantan.

2.0. DIALEK KELANTAN

Perkataan 'dialek' berasal daripada bahasa Yunani iaitu 'dialektos' iaitu perkataan yang pada mulanya digunakan dalam hubungannya dengan bahasa Yunani pada waktu itu. Dialek ialah variasi daripada satu bahasa tertentu yang dituturkan oleh sekumpulan penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa. Dialek mempunyai bentuk tertentu, dituturkan dalam kawasan tertentu dan berbeza daripada bentuk yang standard/ baku dari segi sebutan, tatabahasa, dan penggunaan kata-kata tertentu, tetapi perbezaannya tidaklah begitu besar untuk dianggap sebagai satu bahasa yang lain. Dialek selalunya digunakan dalam situasi formal atau rasmi, namun terdapat kecenderungan pengguna bahasa yang mencampurkan unsur dialek dalam penggunaan pada situasi          formal.

          Faktor-faktor yang menimbulkan dialek terdiri daripada faktor-faktor geografis, politik, penjajahan, perdagangan, masa, dan seumpamanya. Faktor politik contohnya telah membahagi-bahagikan negara ini kepada unit-unit politik yang lebih kecil yang mewujudkan negeri Perlis, Kedah, Pulau Pinang, Selangor, Negeri Sembilan, Melaka, Johor, Pahang, Terengganu,dan Kelantan.

          Akhirnya menimbulkanpelbagai dialek.Bahasa Melayu Kelantan adalah bahasa lisan setempat yang digunakan di negeri Kelantan, Malaysia, serta daerah Besut dan Pulau Perhentian Terengganu. Masyarakat di beberapa daerah di Kedah seperti Baling, Sik dan Padang Terap juga bertutur di dalam loghat yang hampir serupa dengan bahasa Melayu Kelantan. Ia kadangkala tidak dapat difahami penutur bahasa Melayu standard, walaupun ia mempunyai banyak persamaan. Ia pada asalnya adalah sama bahasa seperti Yawi yang merentasi sempadan di Thailand, Yawi merupakan salah satu bahasa, Yawi (Jawi dalam bahasa Melayu) merujuk kepada penterjemahan Arab untuk penulisannya.

           Bagaimanapun, mungkin terdapat beberapa perbezaan pendapat antara sebelah Yawi dan sebelah Kelantan, satu kajian terperinci perlu dilakukan untuk mengetahui siapa yang benar-benar mengetahui. Kelantan secara tradisinya menulis Arab,sebagai Yawi. Terdapat pendapat mengatakan yang adalah sepenuhnya bertentangan dengan bahasa Melayu baku, dan bahasa Melayu Kelantan adalah lebih tua dan mempunyai sejarah yang lebih bermakna (menulis Bahasa Arab) daripada bahasa Melayu baku. Bahasa Melayu Terengganu juga berbeza daripada bahasa Melayu Kelantan dan bahasa Melayu baku.

           

Di antara beberapa subdialek yang ada di Kelantan, subdialek Kota Bharu dianggap sebagai subdialek yang standard. Dengan kata lain, subdialek inilah yang digunakan oleh orang-orang golongan atasan di Kelantan dalam pertuturan mereka jika mereka tidak menggunakan bahasa standard, bahkan dalam pertuturan sehari-hari pun. Subdialek ini dituturkan di daerah Kota Bharu dan bepusat di Bandar Kota Bharu sendiri. Di sinilah terdapat pusat pentadbiran perdagangan dan penyebaran budaya Kelantan. Di sini jugalah terdapat tempat bersemayam keluarga di raja Kelantan. Dengan itu, subdialek yang dituturkan di daerah ini oleh orang-orang Kelantan sendiri dianggap sebagai subdialek yang ‘tinggi’ yang menjadi tolok atau model dalam penggunaan bahasa bagi orang-orang Kelantan dari daerah-daerah lain.

Jika membuat perbandingan antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku, terdapat beberapa kelainan yang ketara di dalam bidang-bidang tertentu, seperti:

                     i.        Fonologi

                    ii.        Morfologi

                   iii.        Ayat

                   iv.        Leksikal

2.1. FONOLOGI

            Fonologi merupakan satu kajian terhadap bunyi-bunyi bahasa. Hal ini bermaksud, bidang fonologi menentukan sistem bunyi satu-satu bahasa dengan berdasarkan jenis-jenis bunyi sama ada bunyi itu distingtif atau tidak distingtif. Dalam bidang ini, didapati wujud dua kelainan yang ketara di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu  iaitu dalam aspek pengucapan dan fonem.

Cara untuk mengungkapkan atau mengucapkan kata dalam subdialek Kota Bharu berlainan dengan cara mengucapkannya dalam bahasa Melayu . Sebagai contoh, penutur subdialek Kota Bharu mengucapkan [כ  ε] untuk [oran] dan [kitכ] untuk [kitә]. Berikut merupakan contoh perkataan-perkataan yang menunjukkan ucapan yang berlainan di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku:

Subdialek Kota Bharu                                            Bahasa Melayu        

           

            [kuba]                                                             [kәrbau]          ‘Kerbau’

            [harε]                                                               [haram]          ‘Haram’

             [m ?tε]                                                          [rambotan]      ‘Rambutan’

             [abih]                                                            [habes]            ‘Habis’

             [bahaso]                                                      [bahasә]           ‘Bahasa’

           

            Subdialek Kota Bharu ini mempunyai ciri pemanjangan yang khususnya terletak pada awal kata. Proses ini berlaku dalam kata atau antara kata. Jika proses ini merupakan proses dalam kata, maka perkataan yang berkenaan biasanya terdiri daripada tiga suku kata yang suku kata pertamanya digugurkan. Suku kata yang digugurkan itu akan digantikan dengan menimbulkan kepanjangan pada konsonan pertama pada suku kata kedua perkataan yang berkenaan. Suku kata yang digugurkan itu boleh merupakan salah satu awalan dan boleh juga tidak. Dalam kes yang pertama, suku kata tersebut merupakan ciri morfologi, yakni suku kata berkenaan merupakan salah satu awalan. Sebaliknya, dalam kes yang kedua, suku kata yang terlibat hanya merupakan ciri fonologi sahaja bagi perkataan yang mendukungnya yakni suku kata yang demikian itu tidak medukung sebarang makna.

            Kota Bharu                           Bahasa Melayu

            [nnik h]                                   [mәnikah]

            [nnak ?]                                  [pәnakot]

            [nna i]                                     [pәnari]

           

2.2. MORFOLOGI

            Bentuk yang berlainan dalam bidang morfologi di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu dapat dilihat dalam aspek-aspek struktur morfem terikat, jenis dan jumlah morfem terikat serta kekerapan penggunaan morfem terikat.Struktur morfem terikat dalam subdialek Kota Bharu berlainan dengan struktur morfem terikat dalam bahasa Melayu. Umpamanya, hanya terdapat satu jenis struktur awalan dalam subdialek Kota Bharu iaitu KV yang pengucapan Vnya tidak begitu jelas, misalnys {sә-} seperti dalam /sebesa/ ‘sebesar’, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat dua jenis iaitu (i) KV yang pengucapan Vnya lebih jelas sedikit daripada yang diucapkan dalam subdialek Kota Bharu, misalnya {sә-} dalam /sepandai/ ‘sepandai’ dan (ii) KVK, misalya {bәr-} seperti dalam /berjalan/ ‘berjalan’. Berikut merupakan perbandingan stuktur awalan di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu.

            Kota Bharu                           Bahasa Melayu

            KV                                          KVK

            {be-}                                       {ber-}

            {te-}                                        {ter-}

            {pe-}                                       {pe-}

            {me-}                                      {me-}

            {ke-}                                       {ke-}

            {se-}                                       {se-}

2.3. AYAT

            Kelainan yang terdapat dalam bidang ayat di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu wujud dalam aspek-aspek susunan ayat pasif,Susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat dan susunan kata kesangatan dalam ayat.Ayat pasif dalam subdialek Kota Bharu didapati mempunyai susunan yang berlainan daripada ayat pasif yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Ayat pasif dalam subdialek ini tidak menggunakan di pasif sebelum kata kerja transitif seperti yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Bentuk ini juga tidak menggunakan kata oleh sebelum pelaku. Ayat pasif dalam subdialek Kota Bharu mempunyai tiga susunan yang berlainan.

(i)         Ayat pasif yang menggunakan kata emfatik /n /an / sebelum kata kerja transitif dengan             diikuti oleh kepanjangan konsonan sebelum pelaku seperti dalam ayat:

            “//kambe kәn makε   ima// ‘kambing dimakan (oleh) harimau.”

(ii)        Ayat pasif yang menggunakan kata depan /di/d/ sebelum pelaku seperti dalam ayat:

           

            “//ula kәn kat ? di mama?// ‘ulat itu dipukul (oleh) Mamat.

(iii)       Ayat pasif yang menggunakan kata depan /k / sebelum pelaku seperti dalam ayat:

            //kasu? Tu kәn paka k diy // “kasut itu dia pakai, oleh dia.”

2.4. LEKSIKAL

            Oleh sebab subdialek Kota Bharu merupakan satu daripada dialek-dialek Bahasa Melayu, maka banyak sekali kata-kata atau unsur-unsur leksikal dalam subdialek Kota Bharu yang sama dengan yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, terdapat juga beberapa kelainan dalam bidang leksikal seperti berikut:

Kata-kata yang ada dalam subdialek Kota Bharu tetapi tidak terdapat dalam Bahasa Melayu.

Kata-kata yang terdiri daripada satu suku kata. Mengikut Ismail Hussein, pengaruh daripada bahasa Thai telah  menyebabkan timbulnya kemiripan untuk menunggalkan suku kata di dalam kata-kata yang bersuku kata dua. Beliau juga menerangkan bahawa peminjaman unsur-unsur leksikal daripada bahasa Thai banyak sekali berlaku dalam subdialek Kota Bharu.

            Dialek Kelantan mempunyai banyak kata yang sama dengan bahas Melayu, tetapi kata-kata   tersebut mempunyai erti yang berlainan sama sekali dengan Bahasa Melayu.Dalam subdialek Kota Bharu, terdapat banyak perkataan yang tidak terdapat dalam Bahasa Melayu. Perkataan-perkataan tersebut mempunyai maksudnya tersendiri dan sering digunakan dalam pertuturan orang Kelantan. Berikut merupakan senarai beberapa perkataan tersebut[1].

Subdialek Kota Bharu                                            Bahasa Melayu

            [hunga]                                                           ‘lari’

            [n ]                                                                  ‘kelapa’

            [nepen]                                                           ‘iklan’

            [kәleh]                                                            ‘tengok’

            [k   ε]                                                              ‘kukur kelapa’

            [t ?se]                                                             ‘tidak mahu’

            [kk c ?]                                                                       ‘cakap’

            [jjәla]                                                              ‘lahap’

            [tε]                                                                  ‘pukul’

            [go?]                                                               ‘reban’

            [iga?]                                                              ‘tangkap’

            [j ?o]                                                               ‘redup’

---

[1] Abdul Hamid Mahmood(2009),Sintaksis Dialek Kelantan,DBP,hlm 73.